به عبارت ساده، بارزترین خطر مشترک برای مواد متشکل از پارچه و محتویات داخل مکانهایی که بیانگر میراث فرهنگی ماست آتش است. همه ما امیدواریم که از ساختمانهای تاریخی و موزههایی که در اطراف ماست و برای حفظ و نگهداری آن تلاش بسیاری میشود درس بگیریم. باوجود آن زندگی به ما آموخته است که وقتی یک ساختمان معمولی طعمه حریق میشود ممکن است در پارهای از مواقع برای جبران آن به مقادیر قابلتوجهی پول نیاز باشد، از دست دادن آثار هنری غیرقابل تکرار و یا آسیب و تخریب مکانهای منحصر به فرد تاریخی ازجمله مسایلی است که برگشتناپذیر است.
بهعنوان متولیان کنونی اینگونه ساختمانهای تاریخی، تمامی آثار و آثار هنری موجود در گالریها، موزهها، خانههای باشکوه، کلیساها، دژها و کاخها، این وظیفه ما است که از آنها نگهداری و محافظت کنیم تا نسلهای آتی از آن لذت برند. البته، جنبههای زیادی برای ایجاد محافظت کافی وجود دارد، اما قطعا ما باید برای محافظت از این آثار اولویت بسیار بالا و به خصوصی قائل شویم.
اغلب این خود ساختمان و یا مکان است که قابلتوجه است و اهمیت تاریخی دارد. شاید یک اتفاق مهم در آنجا رخ دادهاست که روند تاریخ و زندگی مردم آن منطقه را برای همیشه عوض کرده است. یا اینکه شاید این ساختمانها شیوه زندگی مردم را در گذشته از طریق معماری، روشهای ساختوساز و یا کیفیت ساختمانسازی به نمایش میگذارد. در مواردی مانند این، این محافظت از خود ساختمان است که اولویت دارد. در مواردی دیگر مانند موزهها و گالریهای شهری ما مقدار بسیار زیادی تابلوی نقاشی، مجسمه، مصنوعات و آثار هنری داریم که باید از آنها در مقابل تاراج و غارت دود و شعلههای آتش محافظت شود. اغلب هردو مورد توجه قرار میگیرد؛ هم خود ساختمان و هم آثار موجود در آن. باوجود آن یک فاکتوری که هنگام نصب سیستمهای مناسب محافظت در مقابل آتش از همه ملاحظات ذکر شده مهمتر است، محافظت از جان انسانها است.
جان انسانها همیشه اولویت اول است
باوجود بسیاری از کارکنان و بازدیدکنندگان در این موزهها، مکانهای تاریخی و گالریها، این وظیفه صاحبان ساختمانها و مدیریت ساختمانها است که بیوقفه بهترین محافظت ممکن را برای مکانها و افرادی که از آنها استفاده میکنند به وجود آورند. بسیار حیاتی است که از طریق حذف خطرهای بزرگ و مدیریت آن دسته از خطرهایی که قابلحذف نیستند، احتمال بروز آتش را به حداقل برسانیم. این امر معمولا نهتنها شامل اجرای زیرساختهای تشخیص آتش، هشدار، سیستمهای اطفاء و تخلیه میشود، بلکه مدیریت لازم در آموزش کارکنان، مانور آتش و همچنین پیگیری قاطعانه برای حفظ برنامهها و نظارت بر تمامی قوانین ایمنی آتش را نیز در بر میگیرد.
موزهها و گالریهایی که اخیرا طراحی و ساخته شدند، مانند تمامی ساختمانهای مدرن، باید بهگونهای طراحی شوند که تمامی قوانین ملی فعلی را در فراهم کردن بالاترین میزان محافظت از تمامی ساکنین در هرلحظه از شبانهروز در مقابل آتش فراهم کند. در صورت بروز آتش تمامی افراد حاضر در ساختمان باید از بروز آتش مطلع شوند و باید بتوانند با سرعت و با آرامش از مسیری که کاملا مشخص و برنامه ریزی شده است با امنیت کامل خارج شوند. این گالریها و موزههای مدرن باید بهگونهای طراحی شوند که هرگونه دستهبندی را در گسترش آتش دربر گیرند. همچنین این ساختمانها احتمالا به شکل ویژهای تجهیزات تشخیص و هشدار، تهویه مربوط به کنترل دود، چندین راه که نمایانگر مسیر خروج اضطراری است و همچنین سیستمهای اطفا متناسب با نوع آتش و مواردی که باید از آنها محافظت شود را بهخوبی نشان میدهد.
باوجودآن، با توجه به آخرین ارزیابیها کمتر از 20 درصد از موزهها و گالریها در سراسر دنیا مانند این ساختمانهای مدرن هستند. در زمان ساخت بسیاری از آثار ادبی و آیتمهای تاریخی، اعم از اینکه هنری باشد و یا اهمیت ذاتی داشته باشد، در ساختمانها و موسسات شهری قدیمی و یا ساختمانهای قدیمی که به صورت سنتی ساخته شدهاند از مواد قابل احتراق استفاده شده است. تطبیق ساختمانهای قدیمی برای پوششدهی جامع و کامل مسئولیت دشواری است.
چالشها
تاثیرات بالقوه آتش بر بخشها و یا مکانهایی که اهمیت تاریخی دارند، از قضا مساله تازهای نیست. از دست دادن اسناد و آثاری که اهمیت تاریخی دارند، همچون کتابخانه اسکندریه که یکی از مهمترین و بزرگترین کتابخانه دنیای باستان است در آتش سوخت، در طول زمان بسیار رخ داده است. بهتازگی آتشسوزیهای مانند اسلحهخانه کبک در کانادا و دژ ویندسور در انگلستان، بزرگترین قلعه مسکونی در دنیا و یکی از اقامتگاههای رسمی پادشاه انگلستان، آسیبهای بسیار زیادی به ساختمان و همچنین آثار هنری داخل آن وارد کرد.
اغلب سیستمهای الکتریکی به کار رفته در ساختمانهای تاریخی با استانداردهای امنیتی روز مطابقت ندارد و در نتیجه در خود خطر را به صورت ذاتی نهفته دارند، اما گاهی اوقات یک غفلت و بیدقتی ساده در استفاده از اسباب و تجهیزات الکترونیکی وجود دارد که میتواند از نشانههای بروز و وقوع آتش باشد. این بیتوجهی میتواند شامل تجهیزاتی مانند تجهیزات گرمایشی، نورافکنها، صفحات داغ، توسترها و یا قهوهسازهایی باشد که روشن رها شدهاند و یا همچنین در نتیجه لحیمکاری و یا جوشکاری در طول مدت زمان انجام پروژه نوسازی رخ دهد. گسترش هرگونه آتش و همچنین افزایش خسارت با شیوههای ساختوساز سنتی و همچنین استانداردهایی که در زمان ساخت و ساختوساز جاری و ساری بوده است تشدید میشود. عوامل نامطلوبی که به گسترش دود و آتش دامن میزند شامل موارد زیر میشود:
درهای باز و یا درهایی که به درستی نصب نشدهاند؛ دیوارهای باریک؛ ناپیوستگی ساختاری؛ حفرههای ناشناخته کف و دیوار؛ مسیرهای خدماتی و تهویهای مسدود؛ حفرههای سقفی که تقسیم نشدهاند و همچنین فقدان کلی تقسیمبندی.
حفاظت از مردم و داراییهایشان
ارائه محافظت در مقابل آتش مطلوب هم برای مردم و هم برای داراییهایشان اغلب با ایده آلهای محافظت از محیط زیست با کمترین مداخله با در نظر گرفتن ساختار و استاتیک ساختمانهایی که از اهمیت تاریخی برخوردارند در تقابل است. پیدا کردن تعادل میان حفاظت از جان انسانها و محافظت از سندیت تاریخی مکانها چالشی در ارائه محافظت در مقابل آتش است. نیاز به حفظ زیبایی ظاهری و همچنین روح و احساس موجود در مکان خود یکی از چالشها است. حفظ یکپارچگی جزئیات غیر قابل تکرار معماری مانند دکوراسیون، دیوارها، گچبریهای سقف و نقاشیهای دیواری حیاتی است.
گالریها و موزهها اغلب اتاقهای نمایشگاهی با سقفهای بسیار بلند دارند. در این موارد بعید است پدیده گمراهکننده دیگری که اغلب در دیگر مکانها رخ میدهد، مانند بخار، گردوغبار و دود منابع دیگری به غیر از آتش، رخ دهد. اما حجم زیاد هوا در این اتاقها باعث میشود که آیروسل واقعی مربوط به آتش رقیق شود و در نتیجه شناسایی آن دشوار شود. چنین شرایطی نیازمند سیستم تشخیص فعال با حساسیت بالا است، فرآیندی که به درستی تکنولوژی ASD را خلاصه میکند. سیستمهای ASD در محدودههایی که خواستار اپلیکیشنها هستند تشخیص مطمین آتش را تضمین میکنند و همراه با سیستمهای اطفا ابتکاری از آسیب رسیدن به آثار قیمتی، غیرقابل تکرار و حساس که باید از آنها محافظت شود جلوگیری میکند و اغلب یک راه حل ایدهآل است.
ASD با حساسیت به کمترین میزان دود، اولین تشخیص ممکن از هرگونه آتشسوزی را فراهم میکند. این سیستم اینگونه عمل میکند که هوای موجود را بهعنوان نمونه از طریق روزنههای زیاد و بسیار ریزی که در شبکهای از لولهها پنهان شده است و با چشم غیر مسلح قابل دیدن نیست به اتاق تشخیص میرساند.
در مکانهایی که بیش از حد آراسته شده اند، مانند دیوارها و سقفهای کلیساها، سالنهای تئاتر و کتابخانهها که بسیار هنرمندانه آذین شدهاند، ASD میتواند از طریق سیستم لولهای که در حفرههای سقف پنهان شدهاند بسیار زود و مطمئن، پیش از آنکه شعلههای آتش زبانه کشد دود را تشخیص دهد و در تشخیص به موقع آتش بسیار کارآمد ظاهر شود.
در این نوع از اپلیکشن، مکانهایی با سقفهای بلند و مکانهای بزرگ باز، طبقهبندی دود اتفاق میافتد و عمدتا به این دلیل است که دود ناشی از آتشهای کوچک فاقد گرما است و در نتیجه تا زمانیکه دتکتورها تعبیه شده در سقف آتش را تشخیص دهد شناوری گرمایی رخ میدهد. ASD در حالیکه برای پدیدههای گمراه کننده ایمنی خوبی را پدید میآورد از تکنولوژی طول موج موازی چشمی برای تشخیص اولین نشانههای احتراق استفاده میکند. انجام این کار تشخیص ذرات کوچک معلق در هوا که در اثر افزایش حرارت در لحظات اولیه آتشسوزی به وجود آمده است را ممکن میکند.
با تشخیص سایز و تراکم ذرات معلق در هوا دتکتورها قادرند میان دود و جریان گرد و غبار و بخار تفاوت قائل شوند. در نتیجه این دتکتورها بیشترین قابلیت اطمینان را برای تشخیص به وجود میآورند و به طبع آن از اتلاف وقت و از بین رفتن درآمد که ممکن است در پی هشدار اشتباه به وجود آید جلوگیری میکنند. برای رسیدن به الزامات محیطهای چالشبرانگیز، دتکتورها یک رنج حساسیت برانگیز قابل برنامهریزی دارند به گونهای که حتی در بیشترین میزان گرد و غبار آلارم اشتباه را نخواهیم داشت.
اولویت اصلی در برخی از ساختمانهای تاریخی، اغلب به اینگونه است که تاثیر سیستمهای تشخیص را روی دکور، بخش زیباییشناختی ساختمان و ساختار خود ساختمان هم در زمان نصب اولیه آثار و هم در طول زمان نگهداری به حداقل خود برساند. در جاییکه ASD ثابت کند نامناسب است دیگر راه حلهای هوشمندانه، مانند دتکتورهای وایرلس و خطی تشخیص دود، که به طور ویژه برای محافظت از ساختمان و دیگر آثار موجود در آنکه از نظر تاریخی و فرهنگی مناسباند باید در نظر گرفته شود.
بیشترین محافظت از طریق تکنولوژی وایرلس
دتکتورهای رادیویی بدون کابل یک راه حل ایدهآل برای اتاقها و ساختمانهایی است که دارای محدودیتهای هنری و یا استاتیکی است و همچنین راه حلی برای نصبهای موقت محسوب میشود. ازآنجاکه این تکنولوژی وایرلس است، دستگاه را میتوان بهسرعت نصب و با همان سرعت هم باز کرد. این تسهیل برنامهریزی هزینههای نصب را کاهش میدهد و راحتی و انعطاف بیشتری را برای اتاقها و ساختمانهایی که هرلحظه ممکن است تغییر کند را به همراه خواهد داشت. فنآوری مش«Mesh» نیز در غلبه بر موانعی مانند دیوارهای ضخیم که در ساختمانهای تاریخی به کار میروند و یا در زمان راهاندازی شبکههای وایرلس بسیار مفید خواهد بود.
دتکتورهایی با دو سنسور چشمی و دو سنسور حرارتی بیش از دتکتورهای تشخیص دود قراردادی و متداول کارآمد هستند. ظرفیت تطابق با شرایط محیطی نیز بسیار مهم است. تکنولوژی میتواند سیگنالها را در زمان واقعی ارزیابی و تفسیر کند و به صورت پویا پارامترهای انتخاب شده را تطبیق دهد. این به آن معنا است که دتکتورها نسبت به پدیدههای گمراه کننده مانند گرد و غبار و یا جلوههای ویژهای که گاهی اوقات در صحنه تئاتر و یا نمایش استفاده میشود مصون هستند.
چنین سیستم اعلام آتش وایرلسی به تازگی برای محافظت و نگهداری از فضای ارزشمند و تاریخی «دژ تتنانگ»، اقامتگاه باشکوه شماری از مونتفورت، تتنانگها در منطقه سابیا در آلمان که از قرن 18 میلادی تاکنون در خود آثار هنری بسیار را جای دادهاست و همچنین گچبریهای زیبایی در آن به کار رفته است- نصب شده است.
اقدامات هشداردهنده و تخلیه
اگر قرار است آتش گسترش یابد، تمامی کارکنان و بازدیدکنندگان به سرعت و به طرز موثری باید از اتفاقی که رخ داده است مطلع شوند. بازدیدکنندگان مکانهای تاریخی، گالریها، موزهها و دیگر مکانهای تاریخی و فرهنگی را معمولا خانوادهها و افراد سالخورده تشکیل میدهند، افراد کم تحرکی که باید برای حفاظت از جانشان با سرعت، امن و موثر از مکان خارج شوند.
اینگونه جاذبهها صدها نفر بازدیدکننده را جذب اینگونه مکانها میکند و معمولا باید الزامات مورد نیاز برای هشدار و تخلیه این افراد در صورت بروز آتش در نظر گرفته شود. اینگونه ساختمانها با چنین حجم بازدید کننده باید به زنگهایی با صدای بلندتر برای هشدار به همراه هشدارهای نوری و یا نور و صدای توامان برای کمشنوایان و کمبینایان مجهز باشند. هدف واضح و آشکار از هشدار صوتی و بصری آگاه کردن هردو گروه بازدیدکنندگان و کارکنان از خطر بالقوهای است که هرلحظه در حال افزایش است.
همچنین به کارکنان آموزشدیده هشدار میدهد که هرکدام سرجای مناسب خود بایستند تا به بازدیدکنندگانی که احتمالا نسبت به راههای فرار و خروجیهای اضطراری بی اطلاع هستند کمک کنند تا با امنیت از ساختمان خارج شوند و از این طریق تخلیه ساختمان را آسانتر سازند. در برخی از موارد این هشدار نیروهای آموزش دیده ویژه را فرا میخواند تا با سرعت دلیل بروز آتش را دریابند و درصورتی که خود و دیگران را در خطر نیندازند آتش را خاموش کنند.
هشداردهندههای داخل ساختمان باید همیشه به گونهای باشند تا بدون هیچگونه تاخیری با سرعت هرچه تمامتر دلیل حادثه مشخص شود. بخشی از کارکنان ممکن است پیش از فعال شدن آلارم اصلی مطلع شوند و این مساله را بررسی کنند که آیا آتش هنوز در مقیاسی هست که بتوان بدون ایجاد مزاحمت برای بازدیدکنندگان و همچنین ایجاد اختلال در فعالیتهای تجاری آن را خاموش کرد یا اینکه باید آلارم اصلی نیز به صدا در آید. ممکن است کارکنان از طریق پیجر، موبایل، اپلیکیشنی در تلفن هوشمند، آلارم در محل، آلارمهای شنیداری مستقیم و یا حتی کدهای بیصدای آلارم از حادثه مطلع شوند.
دستکم یک سیستم، دستگاههای آلارمهای نصب شده را فعال میکند و سیگنالها را به دپارتمان محلی آتش و سرویس اضطراری میرساند. راه حلهای پیچیده معمولا شامل سیستم هشدار صدایی است که اطلاعات واضح و مختصری را از طریق پیامهایی که به منظور تسریع عملیات تخلیه و جلوگیری از رعب و وحشت از پیش ضبط شدهاند در کمال آرامش ارائه میکنند.
خاموش کردن آتش
هر سیستم و یا راه حلی که در محل به کار رفته باشد، به همراه فعالیتهای بسیاری در بخشهایی از ساختمانهای تاریخی، گالریها و موزهها، نه تنها بازدیدکنندگان بلکه پرسنل تعمیر و نگهداری بخش الکترونیکی و همچنین ماموران تهیه غذا، امکان بروز آتش وجود خواهد داشت. بار آتش بالای این ساختمانها همراه با مشکلاتی از قبیل حصول اطمینان از دستهبندی مناسب، به این معنا است که اگر آتش در مراحل اولیه انتشار متوقف نشود به زودی گسترش مییابد. ارائه تعداد مناسبی از خاموشکنندههای دستی در مناطق مناسب توسط کارکنان و یا بازدیدکنندگان مطلع در مراحل اولیه شیوع آتش بسیار ضروری است.
مداخله نیروهای آتشنشانی شهری ممکن است از تخریب کل ساختمان جلوگیری کند، اما حجم آبی که با فشار در طول عملیات استفاده میشود گاهی خسارتهای بسیاری به آثار هنری مهم وارد میآورد که حجم این خسارات با خسارات ناشی از آتش و دود برابری میکند. نصب سیستمهای خاموشکننده خودکار پاسخ آشکاری به این مشکل است، اما مکانهای تاریخی و فرهنگی بسیاری به سادگی از این گام مهم غفلت کردهاند.
شکلهایی متفاوت و مختلفی از راه حلهای اتوماتیک خاموشسازی وجود دارد که شایستگی هر کدام به خود اپلیکیشن بستگی دارد. در اکثر محیطها در فضای کلی نمایشگاه، اغلب از سیستمهای اسپرینکلر و سیستمهای میست، عمدتا به خاطر تاثیرگذاریشان، قابلیت اطمینان بالا، فنآوری ساده و تکنولوژی بالا، هزینههای نگهداری کم و عرضه فراوان و آسان آب، استفاده میکنند. محافظت از ساختار اولیه ساختمانها و جلوگیری از فروپاشی آن از اهداف اولیه استفاده از سیستمهای اسپرینگلر است.
اسپرینکلر میتواند آتش را در مراحل اولیه احتراق سرکوب و خاموش کند، اما هدف اصلی کنترل آتش و خنکسازی ساختمان است تا آتشنشانان بتوانند از طریق کاهش دود و گازهای سمی و همچنین با پایینآوردن دمای داخلی با هرگونه شعله حقیقی مبارزه کنند. باوجودآن نصب سیستمهای اسپرینکلر در بسیاری از ساختمانها متداول است و اغلب در بسیاری از کشورها نیازمند قوانین ساختمانی محلی است. نصب اسپرینکلرها میتواند به طرز قابل ملاحظهای حق بیمه را در بسیاری از مکانها کاهش دهد. با این حال در ساختمانهای تاریخی و موزهها اغلب محافظهکاران را به خشم وا میدارد. روند نصب میتواند کاملا پر تکاپو و سریع باشد و تنها باید در مکانهایی که در آنها حساسیت معماری و یا دکوراسیون داخلی مطرح نیست انجام شود.
در اتاقهای بایگانی و یا در خزانههای ذخیرهسازی دربسته که در آنها آثار هنری و تاریخی نگهداری میشود معمولا به طور گستردهای ازسیستمهای گاز و یا ترکیبی از گازهای بیاثر و آب مورد استفاده قرار میگیرد. سیستمهای گاز بیاثر به ویژه برای اتاقهایی که به دلیل وجود برخی از اجسام و تجهیزات نمیتوان در آن از آب استفاده کرد مورد استفاده قرار میگیرد. با تمامی این تفاسیر آلارم باید پیش از رها سازی گازهای خاموش کننده، که از طریق محروم کردن آتش از اکسیژن آن را خفه میکند، به صدا در آید تا مردم را از طغیان حتمی آتش در محل مطلع سازد.
یک سیستم منحصر به فرد از ترکیبی از گاز و آب نیتروژن دار برای کاهش غلظت اکسیژن در اتاق و خاموش کردن سریع، به موقع و مطمین آتش استفاده میکند. رهاسازی مخلوط آب مواد قابل اشتعال را خنک میکند و از اشتعال دوباره آن جلوگیری میکند؛ همچنین با شستشو و زدودن دود، خطر جانی افرادی که دوباره به اتاق وارد میشوند را کاهش میدهد.
یک رویکرد هوشمند نسبت به امنیت در مقابل آتش در ساختمانهای تاریخی و موزهها
محافظت از ساختمانهای تاریخی، گالریها، موزهها، سالنهای تئاتر، کتابخانهها و دیگر ساختمانهای فرهنگی با محافظت از دیگر ساختمانها فرق دارد. این ساختمانها به طور کلی اتاقهای بسیار متفاوتی در خود دارند: اتاقهای نمایش بزرگ با سقفهای بلند؛ اتاقهای بایگانی و اتاقهایی که اسناد و اشیا مهم و متفاوتی را در خود جای دادهاست؛ اتاقهایی که تجهیزات برقی را در خود جای دادهاست؛ اتاقهایی که سیستمهای کنترل، سیستمهای امنیتی و سرورهای کامپیوتری را درخود جای داده است؛ آشپزخانههایی که غذای تعداد زیادی از کارکنان و بازدیدکنندگان در آن تهیه میشود و به طور بالقوه خطر آتشسوزی در آن وجود دارد؛ اتاقهایی با عملکرد ویژه برای پذیرایی، مهمانیها، جشنها و کنفرانسها؛ نسبتا تمامی این مکانها میتوانند بهعنوان منطقه بحرانی در نظر گرفته شوند که ممکن است در تشخیص مراحل اولیه آتش و یا در تنوع منابع احتراق ایجاد اختلال کنند. یک انطباق ساده با حداقل قوانین موجود همیشه یک حفاظت کامل و همه جانبه را برای مصون ماندن از آسیب و ضرر و زیانهای ناشی از آتش و دود و فشار بالای آب که آتشنشانان برای خاموش کردن آتش از آن استفاده میکنند، به ویژه در مورد محافظت از ارزش داراییها و آثار هنری و تاریخی غیر قابل تکرار را فراهم نمیکند.
موزه دریایی گدانسک در لهستان، بزرگترین موزه در نوع خود در لهستان، نمونه خوبی است از اینکه چگونه یک سیستم محافظت در مقابل آتش میتواند متناسب با نیازهای یک اپلیکشن خاص باشد. ساختمان اصلی در اواسط قرون وسطی ساخته شده است و در حال حاضر نمایشگاههای گستردهای از اشیای تاریخی اصل در آن برگزار میشود و در طول سال هم میزبان بازدیدکنندگان دائمی و هم بازدیدکنندگان موقت است. دتکتورهای تشخیص دود به همراه حلقههایی پوشیده از چراغ به منظور تخلیه سریع و امن در دو سطح تالار و دهلیز نمایشگاه تعبیه شدند. به منظور جلوگیری از ایجاد اختلال در بازدیدهای روزانه، کارهای مربوط به آتش باید در کوتاهترین زمان ممکن انجام شود.
حهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت siemens.com مراجعه نمایید.
نویسنده: Markus Späni، مترجم: سمیه دژ
نظرات کاربران