شناسایی ملاحظات ایمنی، چالش‌ حمل و نقل و نگهداشت گوگرد در مجتمع بندری شهید رجایی

گوگرد یکی از مهمترین عناصر مواد خام صنعتی می‌باشد که برای صنایع مختلف اهمیت بسزایی دارد. حین حمل و نقل و نگهداشت گوگرد همواره خطر آلودگی و آتش سوزی حاصل از پراکندگی ذرات گوگرد و عدم رعایت اصول ایمنی در فرایند تخلیه تا بارگیری وجود دارد. اگر در مورد آلودگی تمهیدات پیشگیرانه انجام نشود، پیامدهایی برای مجتمع بندری شهید رجایی و خطرات بسیاری برای سلامتی کارکنان و محیط زیست بدنبال خواهد داشت. این مقاله بر آن است تا به بررسی ملاحظات، چالش‌های حمل و نقل و نگهداری گوگرد در بندر شهید رجایی پرداخته و راهکاری مناسب بیان نماید.

مقدمه

مجتمع بندری شهیدرجایی یکی از درگاه‌های راهبردی تجارت و اقتصاد جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌آید و بخش قابل توجهی از حجم واردات، صادرات، ترانزیت و ترانشیپ کشور در مسیر انتقال از مبادی به مقاصد خود از این بندر گذر می‌نمایند. یکی از محصولات مهم پتروشیمی که از بندر شهید رجایی صادرات می‌شود گوگرد است. این فرآورده شیمیایی دارای کاربردهای زیادی در ساخت ترکیبات شیمیایی و به عنوان یک محصول فرایندی در چرخه صنعت به شمار می‌رود؛ اما اگر در فرایند نقل و انتقال، تخلیه و بارگیری و انبارداری تمهیدات ایمنی بکار گرفته نشود. مخاطرات بالقوه این مواد می‌تواند برای انسان، جامعه و محیط زیست تبدیل به یک دغدغه گردد. بدیهی است که آلاینده‌هایی نظیر دی اکسید گوگرد، سولفید هیدروژن و… تهدید جدی برای محیط زیست محسوب می‌گردند و اثرات سوء بر سلامت انسان و جانداران به جا می‌گذارند. لذا توجه به ملاحظات ایمنی، ‌بهداشت و محیط زیست به منظور ارتقاء‌ کیفیت حمل و نقل و نگهداشت گوگرد از اهمیت بسزایی برخوردار است.

گوگرد جامد، تحت مقرارت IMDG CODE  از مجموعه استانداردهاي IMO  بعنوان جامد قابل اشتغال و در کلاس 4.1 اين استاندارد طبقه بندي شده است و به همین منظور بايد تحت تمهيدات اكيد ايمني، حمل و نقل و انبارداری شود. كلاس 4.1 مربوط به مواد قابل اشتعال جامد نظير منيزيم، پودر آلومينيم يا پودر ساير فلزات، گوگرد جامد و زغال چوب مي باشد[1]. علامت و برچسب مشخصه اين كلاس در شكل  1 نشان داده شده است.

شکل 1 – کلاس 4.1  کالای خطرناک (جامدات قابل اشتعال)

 رفتار گوگرد

گوگرد عنصری، نافلز، بي بو، بي مزه و چند ظرفيتي است كه بيشتر به شكل كريستال‌هاي زرد رنگ و یا مایع کهربایی مایل به زرد كه در كاني‌هاي سولفيد و سولفات به دست مي‌آيد شناخته شده است. گوگرد يک عنصر معدنی با اهمیت است كه براي حیات موجودات زنده بسیار ضروري است]6[، گوگرد و گرد گوگرد آتشگیر بوده و در صورت سوختن گاز دی اکسید گوگرد تولید می‌نمایند. توده گوگرد جامد با سرعت متوسط می‌سوزد در حالی که سوختن غبار گوگرد با انفجار همراه است. عواملی مانند اصطکاک، الکتریسیته ساکن، حرارت، جرقه یا شعله به اشتعال گوگرد کمک می‌نمایند. گوگرد در حرارت حدود  oC 140 به صورت مذاب با بوی خاص تخم مرغ گندیده می‌باشد که در اثر تماس ایجاد سوختگی می‌نماید. قرار گرفتن در معرض گوگرد منجر به ایجاد حساسیت در چشم، پوست و دستگاه تنفسی می‌گردد. جدول 1 مشخصات و خواص فیزیکی و شیمیایی گوگرد نشان می دهد.

جدول 1 – مشخصات و خواص فیزیکی و شیمیایی گوگرد

ملاحظات اضطراری

• استنشاق

تماس کوتاه مدت: استنشاق مقادیر زیاد از هر نوع گرد و غبار، می‌تواند بر شفافیت و عملکرد ریه اثر بگذارد. دادهای موجود حاکی از این است که این ماده مضر نبوده ولی تا حدودی حساسیت زا می‌باشد. در مورد گوگرد مذاب گاز هیدروژن سولفاید متصاعد می‌گردد که در غلظت بالای150 ppm  به کمک حس بویایی قابل تشخیص نیست. در صورت استنشاق کشنده است، از طریق تأثیر بر عملکرد سیستم اعصاب مرکزی باعث نقص و از کار افتادگی سیستم تنفس می‌گردد. از آثار قرار داشتن در معرض مقادیر زیاد از این ماده می‌توان به سر درد، سر گیجه، پریشانی، درد قفسه سینه، از بین رفتن حس بویایی و هوشیاری و در نهایت مرگ اشاره نمود. احتمال تورم غشاء مخاطی بینی، التهاب گلو، برونشیت، سینه پهلو، تورم ریه و سرانجام سیانوز نیز وجود دارد.

محصول حاوی هیدروژن سولفید می‌باشد که گازی شدیداً سمی و آتشگیر بوده و در صورت استنشاق غلظت‌های خاص، منجر به مرگ می‌گردد. در چشم، پوست و دستگاه تنفس ایجاد حساسیت می‌نماید. لذا از تماس با رطوبت و بخار آن جلوگیری گردد]7[. جدول 2 خطرات این ماده شیمیایی بر اساس رتبه بندی نشان می دهد.

جدول 2 – رتبه بندی خطر برای گوگرد عنصری

• کنترل تماس

ملاحظات ویژه: اصول مربوط به کار ایمن حتماً رعایت گردد. باید توجه داشت که گوگرد از راه پوست نیز جذب شده و این امر منجر به افزایش میزان تماس با این ماده می‌گردد. کنترل‌های مهندسی یکی از راه‌های مؤثر در کاهش میزان تماس می‌باشد. جدول 3 حدود مجاز تماس با گوگرد را نشان می دهد.

جدول 3 – حدود مجاز تماس با گوگرد

در صورت تولید غبار، دود و یا مه در عملیات با استفاده از روش‌هایی مانند محصور نمودن، سیستم تهویه گازهای خروجی و یا سایر کنترل‌های مهندسی، مقادیر ماده مضر تولید شده کمتر از حدود مجاز تماس نگاه داشته شود.

وسایل حفاظت فردی

روش‌های کنترل در محیط کار بهتر از وسایل حفاظت فردی می باشند، اما در مواقع خاص استفاده از وسایل حفاظت فردی لازم می‌باشد. قوانین OSHA 1910.132 کارفرمایان را ملزم به تعیین و تهیه این وسایل متناسب با خطر موجود و نیز آموزش پرسنل برای نحوه و زمان استفاده از این وسایل می‌نماید.

محافظت از چشم: عینک ایمنی حفاظ دار

محافظت از بدن: روپوش آزمایشگاهی

محافظت از دستگاه تنفس : NIOSH برای غلظت بالاتر از  100 ppm سولفید هیدروژن ماسک‌های از نوع هوا رسان را توصیه می‌نماید.

پوشش دست‌ها: دستکش از جنس نئوپرن، پلی وینیل کلراید، وینیل و یا پلاستیک

پوشش پاها: کفش‌های صنعتی

 مواد ناسازگار

جدا از کلرات‌ها، نیترات‌ها و سایر اکسید کننده‌ها نگهداری شود. در محیط مرطوب در ظروف استیل خوردگی ایجاد می‌نماید. با ذرات ریز فلزی، فلزات قلیایی و اسیدهای معدنی سریعاً واکنش می‌دهد.

توصیه‌ها و شرایط اطفاء حریق

در بالاتر از دمای اشتعال و در حضور جرقه، در محیط باز خطر آتش و در محیط بسته خطر انفجار وجود دارد. از پودر خشک مواد شیمیایی، گاز دی اکسید کربن و شن و ماسه برای خاموش نمودن آتش استفاده گردد. استفاده از آب برای اطفاء حریق ناشی از گوگرد مذاب، به دلیل بالاتر بودن دمای آن از دمای جوش آب، خطرناک می‌باشد. آب سریعاً به بخار تبدیل شده و مقدار زیاد آب باعث پخش گوگرد به فرم قابل انفجار می‌گردد. از آب فقط به منظور خنک نمودن محیط استفاده شده و از تماس آن با گوگرد مذاب اجتناب گردد. در مورد گوگرد پودر استفاده از آب مانعی ندارد. می‌توان از آب برای دور نمودن مواد پخش شده از منبع آتش استفاده نمود، در اینصورت آب استفاده شده به فاضلاب‌های عمومی وارد نشود]8[. جدول 4 اطلاعات مربوط به انفجار و آتشگیری گوگرد را نشان می دهد.

جدول 4 – اطلاعات مربوط به انفجار و آتشگیری

در صورت تولید غبار، دود و یا مه در عملیات با استفاده از روش‌هایی مانند محصور نمودن، سیستم تهویه گازهای خروجی و یا سایر کنترل‌های مهندسی، مقادیر ماده مضر تولید شده کمتر از حدود مجاز تماس نگاه داشته شود.

وسایل حفاظت فردی

روش‌های کنترل در محیط کار بهتر از وسایل حفاظت فردی می باشند، اما در مواقع خاص استفاده از وسایل حفاظت فردی لازم می‌باشد. قوانین OSHA 1910.132 کارفرمایان را ملزم به تعیین و تهیه این وسایل متناسب با خطر موجود و نیز آموزش پرسنل برای نحوه و زمان استفاده از این وسایل می‌نماید.

محافظت از چشم: عینک ایمنی حفاظ دار

محافظت از بدن: روپوش آزمایشگاهی

محافظت از دستگاه تنفس : NIOSH برای غلظت بالاتر از  100 ppm سولفید هیدروژن ماسک‌های از نوع هوا رسان را توصیه می‌نماید.

پوشش دست‌ها: دستکش از جنس نئوپرن، پلی وینیل کلراید، وینیل و یا پلاستیک

پوشش پاها: کفش‌های صنعتی

 مواد ناسازگار

جدا از کلرات‌ها، نیترات‌ها و سایر اکسید کننده‌ها نگهداری شود. در محیط مرطوب در ظروف استیل خوردگی ایجاد می‌نماید. با ذرات ریز فلزی، فلزات قلیایی و اسیدهای معدنی سریعاً واکنش می‌دهد.

توصیه‌ها و شرایط اطفاء حریق

در بالاتر از دمای اشتعال و در حضور جرقه، در محیط باز خطر آتش و در محیط بسته خطر انفجار وجود دارد. از پودر خشک مواد شیمیایی، گاز دی اکسید کربن و شن و ماسه برای خاموش نمودن آتش استفاده گردد. استفاده از آب برای اطفاء حریق ناشی از گوگرد مذاب، به دلیل بالاتر بودن دمای آن از دمای جوش آب، خطرناک می‌باشد. آب سریعاً به بخار تبدیل شده و مقدار زیاد آب باعث پخش گوگرد به فرم قابل انفجار می‌گردد. از آب فقط به منظور خنک نمودن محیط استفاده شده و از تماس آن با گوگرد مذاب اجتناب گردد. در مورد گوگرد پودر استفاده از آب مانعی ندارد. می‌توان از آب برای دور نمودن مواد پخش شده از منبع آتش استفاده نمود، در اینصورت آب استفاده شده به فاضلاب‌های عمومی وارد نشود]8[. جدول 4 اطلاعات مربوط به انفجار و آتشگیری گوگرد را نشان می دهد.

جدول 4 – اطلاعات مربوط به انفجار و آتشگیری

آتش‌سوزی و آلودگی گوگرد در بندر شهید رجایی

در ادامه، مطالعات انجام شده بر روی 55 فقره حریق گوگرد، عمده ترین علل حوادث آتش سوزی و آلودگی گوگرد در بندر شهید رجایی تحلیل می‌گردد:

1. اصطکاک ایجاد شده بر اثر مانور قطار روی ریل باعث می‌شود جرقه‌هایی بر روی ریل راه‌آهن تولید و اصابت جرقه به ریزش‌های سطحی روی ریل باعث ایجاد حریق می‌گردد.
2. رسوب و نگهداشت طولانی مدت گوگرد در معرض آفتاب و عدم مراقبت موجب از بین رفتن کیسه‌ها و منجر به آلودگی زیست محیطی می‌گردد.
3. انداختن آتش ته سیگار توسط كارگران، لوکوموتیوران و یا رانندگان در حمل و نقل و محوطه‌های نگهداری گوگرد، در بروز حوادث آتش‌سوزی گوگرد نقش داشته است.
4. گرمای زیاد فصل تابستان در بندرعباس و بندر شهید رجایی نیز از عوامل تاثیر گزار در حریق گوگرد در بندر شهید رجایی می‌باشد.
5. استفاده از نیروی كارگر آموزش ‌ندیده كه با مسائل خاص ایمنی حمل و نقل و نگهداری گوگرد آشنایی ندارند، باعث بروز حوادث آتش سوزی شده است.
6. عدم در نظر گیری یک محوطه اختصاصی مناسب، مجهز به تجهیزات اطفایی، مسقف و ایمن جهت نگهداری گوگرد عاملی دیگر در بروز آلودگی و آتش سوزی گوگرد در بندر شهید رجایی است.
7. مشاهده ریزش در سطح اسکله‌ها که بعضا منجر به آتش سوزی نیز شده است. محصول تجزیه این عنصر اکسیدهای گوگرد می‌باشند که در صورت ورود به پیکره‌های آبی به دلیل تولید اسید سولفوریک برای محیط زیست دریایی تهدید محسوب می‌گردد.
8. پارگی کیسه‌های حامل گوگرد (Jumbo Bag) و ریزش در محل تخلیه و بارگیری گوگرد از عوامل بسیار تاثیر گذار در حریق گوگرد می‌باشد بطوری که در شش ماهه اول سال 1395 بالغ بر 55 فقره آتش سوزی گوگرد در محوطه‌های بندری گزارش شده است، که بیشترین فراوانی مربوط به ایستگاه‌های تخلیه و بارگیری، ریل‌های آهن و محل نگهداشت گوگرد می‌باشد. شکل 2 و 3 به ترتیب نمونه ای از آلودگی و آتش سوزی در محوطه بندی را نشان می دهد.

موارد مهم ايمني جهت تخليه و بارگيري گوگرد

هرگونه فرآيندي كه عمليات حمل و نقل و يا ذخيره سازي گوگرد را براي انتقال يا حمل با كشتي به انجام رساند بايستي موارد زير را در نظر بگيرد[2].

1. كاربر نبايستي اجازه دهد تا گرد و غبار گوگرد در محل كار پخش شود. پخش گرد و غبار نبايستي به حدي باشد كه مطابق استاندارد EPA مه حاصل از آن بيش از10 % شفافيت هوا را كاهش دهد.
2. كاربر بايستي تمامي توده‌هاي گوگرد را در انبارهاي سر پوشيده نگاه دارد:

الف) داخل انبار سر پوشيده بايستي يك سيستم مرطوب كننده يا سيستم كنترل كننده آلودگي هوا براي جلوگيري از پراكنده شدن گرد و غبار گوگرد تعبيه گردد.

ب) درگاه‌هاي ورودي انبار بايستي از پوشش مناسب برخوردار بوده به طوري كه از خروج گرد و غبار و يا ورود آن جلوگيري نمايد. اين درگاه‌ها بايستي همواره بسته بوده مگر در موارد تخليه، بارگيري و يا ورود كاركنان جهت كنترل وضعيت انبار.

3. تنها بايستي از سيستم‌هاي حمل و نقل تخليه و بارگيري سرپوشيده براي انتقال گوگرد از انبار به كشتي و بالعكس استفاده نمود.
4. استفاده از سيستم حمل و نقل ريلي تنها در صورتي مجاز است كه اولاً بصورت سرپوشيده باشند و ثانياً مجهز به سيستم مرطوب كننده و يا كنترل آلودگي هوا باشند.
5. كل ناحيه ذخيره سازي، جاده‌ها و نواحي كه خودروهاي حامل گوگرد در آنها تردد مي‌كنند. بايستي كاملاً آسفالت يا سنگفرش گردد.
6. نظافت محوطه بايستي هر بار پس از تخليه و بارگيري صورت پذيرد.
7. بارگيري از انبار و يا تخليه در كاميون و يا كشتي بايستي بصورت تلسكوپي انجام شود. سيستم تخليه بايستي حداقل 5/1 متر (5 فوت) پايينتر از سطح دريچه انبار كشتي باشد. همچنين براي تخليه بايستي حداقل 5/1 متر (5 فوت) بالاتر از توده گوگرد ريخته شده پس از بارگيري كاملاً پوشيده شود. شکل3 فاصله تخلیه در انبار کشتی را نشان می دهد.
8. نبايستي از كاميون هايي استفاده شود كه مخزن بارگيري آنها خيس يا مرطوب با مايعات مختلف باشد. در صورت بروز اين مسئله حداقل يك ساعت قبل از بارگيري بايستي كاملاً مخزن بارگيري كاميون با آب شسته و تميز شود.
9. استفاده از انبار سرپوشيده گوگرد در محوطه بندري
10. استفاده از برج پركن متحرك به منظور كاهش ضايعات و يا پسماند گوگرد در هنگام بارگيري به كشتي
11. استفاده از سيستم تسمه نقاله سرپوشيده به منظور انتقال گوگرد از انبار به برج پركن. شکل 3 نمای داخلی تسمه نقاله پوشیده نشان می دهد.

شكل 3 – فاصله تخليه در انبار كشتي

شكل 4 – نماي داخلي از تسمه نقاله پوشيده جهت انتقال گوگرد

 سيستم‌هاي تخليه و بارگيري گوگرد در بنادر جهان

از سيستم‌هاي رايج تخليه و بارگيري گوگرد مي‌توان به دو نوع ريلي قطاعي  و ريلي موازي  اشاره نمود. در سيستم ريلي موازي  گوگرد از طريق تسمه نقاله وارد برج پركن  متحرك شده و اين برج به موازات اسكله حركت نموده و بدين ترتيب مي‌تواند بر انبارها و خن‌هاي كشتي، اشراف داشته باشد[3]. شکل 5 نمونه ای از سیستم بارگیری ریلی موازی نشان می دهد.

شکل 5- سیستم بارگیری ریلی موازی

بر خلاف سيستم‌هاي فوق در سيستم‌هاي ريلي قطاعي، برج پركن بر روي اسكله براي تخليه گوگرد بين خن‌هاي كشتي حركت نمي‌كند. در اين حالت حركت عرضي به حركت دوراني تبديل شده است[4].

با اين روش فضاي كمتري از اسكله براي جابجايي برج پركن مصرف خواهد شد. اما مزيت اصلي اين نوع برج پركن‌ها بخاطر ايمني و آلودگي كمتر نسبت به مدل‌هاي ريلي موازي مي‌باشد. اين موضوع بدليل آنست كه اين برج پركن‌ها به صورت ثابت در اسكله نصب مي‌شوند در نتيجه مي‌توان به سادگي توسط يك تسمه نقاله سر پوشيده ثابت گوگرد را از انبار به برج پركن منتقل نمود. در حاليكه در روش ريلي موازي اين امكان نيست و در بسياري اوقات مجبور به استفاده از تسمه نقاله‌هاي روباز مي‌باشيم كه هم از نظر آلودگي و هم از نظر ايمني مناسب نيست. يكي از بنادري كه از اين سيستم براي عمليات تخليه گوگرد استفاده مي‌كند بندر مودي در شهر ونكوور كانادا است. شکل6 تصویری از این بندر و یک برج پرکن نشان می‌دهد[5].

شکل 6- سیستم برج پركن ريلي قطاعي براي بارگيري گوگرد

مزایای استفاده از سيستم‌هاي ريلي قطاعي و برج پركن :

• افزایش بسیار زیاد نرم عملیاتی
• جلوگیری از آلودگی های زیست محیطی
• کاهش حوادث آتش سوزی در فرایند تخلیه و بارگیری
• هدر رفت بسیار کم محصول (كاهش ضايعات و يا پسماند گوگرد در هنگام تخلیه و بارگيري).

ارائه راهکار انبارداری و حمل و نقل

• انبارداری: گوگرد جامد در محیط خنک ترجیحاً کمتر از 30 ^oC و با تهویه مناسب نگهداری شود و از ایمنی وسایل و کلیدهای برق اطمینان حاصل نمایید. از نور مستقیم خورشید محافظت شده و به طور دوره‌ای از لحاظ ایمنی مورد بررسی قرار گیرد. حضور هیدروکربن‌ها منجر به تولید گاز سولفید هیدروژن آتشگیر می‌گردد. به منظور کاهش خطر جرقه از وسایل غیر آهنی استفاده شود.

آموزش افراد،‌ به ویژه پرسنل شاغل در محیط‌های ذیربط، به منظور آگاهی آن‌ها از خطرات و تهدیدات احتمالی در واحد‌های نگهداری گوگرد، ‌آشنایی با ملاحظات ایمنی،‌ نحوه کاهش و یا حذف ضایعات سمی و خطرناک و اقدامات لازم در موقع بروز حوادث لازم و ضروری می‌باشد.

• حمل و نقل: یکی از مهمترین عوامل در حمل و نقل گوگرد بسته بندی مناسب و دارای استحکام جهت جوگیری از ریزش در سطح، ریل آهن و محل نگهداری می‌باشد. که در این خصوص استفاده از کیسه‌های ‌مناسب و رعایت در عملیات تخلیه و بارگیری همچنین قرار ندادن در معرض نور مستقیم خورشید می‌تواند مقدار قابل توجهی از ریزش گوگرد کاسته شود. جدول 5 اطلاعات مربوط به حمل و نقل گوگرد را نشان می دهد.

جدول 5 : اطلاعات مربوط به حمل و نقل

نتیجه گیری

امروزه ایمنی در بنادر بعنوان یک شاخص مهم در انتخاب بنادر توسط سرمایه گذاران محسوب می شود. از این رو پرداختن به مباحث ایمنی در بنادر اهمیت ویژه ای دارد. حمل و نقل، تخلیه و بارگیری و نگهداری گوگرد در بنادر به منظور اطمینان از ایمنی کارکنان، کالاها و جانداران که در آن مناطق کار، نگهداری و یا زندگی می‌کنند. همچنین برای تاسیسات و محیط زیست بنادر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مطالعات میدانی و تجربیات چندین ساله در خصوص این ماده شیمیایی نشان می‌دهد از میان حوزه‌های اساسی که خطر آلودگی و آتش سوزی  به همراه دارد می‌توان به دو حوزه حمل و نقل و انبارداری آنها اشاره نمود. لذا در جهت حفظ ایمنی، کاهش آلودگی زیست محیطی و کاهش خطر آتش سوزی موارد ذیل توصیه می‌شود:

1. استفاده از انبار سرپوشيده اختصاصی مجهز به تجهیزات و سیستم ایمنی در محوطه بندري
2. استفاده از برج پركن متحرك به منظور كاهش ضايعات و يا پسماند گوگرد در هنگام بارگيري به كشتي
3. استفاده از سيستم تسمه نقاله سرپوشيده به منظور انتقال گوگرد از انبار به برج پركن

اگر در مورد آلودگی تمهیدات پیشگیرانه انجام نشود، و روش های فعلی جابجایی و انبارداری این ماده شیمیایی اصلاح نشود. پیامدهایی برای مجتمع بندری و خطرات بسیاری برای سلامتی کارکنان و محیط زیست بدنبال خواهد داشت. گوگرد براي حيات دريايي نيز يك خطر بالقوه بشمار مي‌آيد بنابراين فراهم آوردن امكان تخلیه و بارگيري بدون آلودگي، از درجه بالاي اهميت برخوردار است.

مراجع

1. international maritime dangerous goods code )2008( edition . volume 2 IMDG CODE chapter 3.2 -60.
2. Antelope Valley,(1999) . Air Quality Management District, “rule 1158 – storage, handling, and transport of petroleum coke, coal and sulfur” Adopted December 2, 1983, Amended June 11.
3. Tomas Kisslinger,(2003) . “Ship Loading Solutions” Port Technology International, Edition 8, pp127-133.
4. Martina Shehata , Linda Frederick ,(2004) . “Krupp Canada Inc., Calgary, Canada Krupp Canada Designs the US Caribbean Refinery Shiploader” Port Technology International, Edition 13, pp181-182.
5. Stanley R. Cowdell, ,(2003) . “Sulphur Terminal Upgrades –Port of Vancouver” Port Technology International, Edition 8, pp113-115.

6. ذوالفقاری پور، فاطمه(1389)، “بررسی مکانیسم تشکیل باران اسیدی از واكنش رطوبت نسبی هوا با اكسیدهای مختلف گوگرد”، پايان نامه كارشناسی ارشد رشته شیمی فیزيک، دانشگاه زنجان، دانشكده علوم- گروه شیمی
7. یعقوبی رضائیه، رامسین، امیر غفاری و عباس فرقدان. (1392)، ” ایمنی مواد، بهداشت و درمان تهران – طب صنعتی”، مرکز طب صنعتی شرکت پالایش نفت تهران واحد مهندسی بهداشت حرفه‌ای
8. وثوقی, حمیدرضا، منصور علی فقیری، فرزام فربیز و سیدمهدی رضاعی(1384)،” ایمنی، نگهداری و حمل و نقل کالاهای خطرناک – مطالعه موردی گوگرد”، دومین همایش ملی ایمنی در بنادر، تهران، سازمان بنادر و کشتیرانی

نویسندگان:‌

احمد رخش بهار دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت استراتژیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس و کارشناس مرکز آتشنشانی بندر شهیدرجایی

هوشنگ محمد رضایی، کارشناس ارشد مهندسی حمل و نقل دریایی و مسئول مرکز HSE و آتش نشانی بندر شهیدرجایی