ارتباط قوانین ایمنی و بهداشت کار با وظایف مهندسین حریق در ساختمان ها

مهندسی ایمنی حریق در کل دنیا به صورت وسیعی پذیرفته شده است. استراتژی مدیریت ایمنی حریق می تواند در توسعه پایدار نقش مهمی داشته باشد. آگاهی از وظایف مهندسان حریق تحت قوانین ساختمان تعریف جامعی از مهندسی حریق است. اما آن ها اغلب به وظایف جداگانه تحت قوانین ایمنی و بهداشت کار نا آشنا هستند.این مقاله به گونه ای ارائه شده که در حوزه های قضایی دیگر که تعهدات بهداشت و ایمنی مشابه را دارا می باشد، کاربرد دارد. همان طور که جامعه ایمن تر می شود، بهداشت کار و ایمنی صرفا از رابطه ی بین کارفرما و کارگر به وظایف دیگر بخش ها از جمله طراحان ساختمان تکامل یافته است.مهندسین حریق طراحانی هستند که توسط ماهیت کار خود به طور مستقیم تحت تاثیر ایمنی در محل کار خود هستند. بیشتر ساختمان هایی که بر اساس مهندسین حریق طراحی شده است، محل های کار هستند. تحت قوانین ساختمان، مهندسین حریق باید به منظور حداقل کردن عملکرد مورد نیاز (از نظر زمان ، هزینه و…)، طراحی انجام دهند. معمولا مهندسین حریق در این روند روشی موثر از نظر هزینه اتخاذ می کنند، که ثمره ی آن به وجود آمدن منافع اقتصادی است. تحت قوانین ایمنی و بهداشت کار، مهندسین حریق به اتخاذ بالاترین سطح ممکن از اقدامات حیاتی وظیفه دارند، مگر اینکه انجام این کار منطقی نباشد. آزمون منطق عملی باید سلسله مراتب کنترل را دنبال کرده و تمام امور مربوطه که آخرین آن ها هزینه است را دنبال کند. مهندسین حریق که از روی عمد یا سهوا” وظایف ایمنی و بهداشت کار را رها می کنند، عملکرد آن ها به عنوان غفلت تلقی می شود.

مقدمه

1-1- قوانین ساختمان:

در این مقاله فعالیت ساختمان های مختلف و آیین نامه ها در مجموع به عنوان قوانین ساختمان نامیده می شوند. عملکرد مبتنی بر اصول ساخت و ساز برای اولین بار در سال 1990 به جای کدهای تجویزی ساختمان معرفی شد. عملکرد مبتنی بر اصول ساخت و ساز در چندین حوزه ی قضایی بین المللی که شامل استرالیا، کانادا، ژاپن، بریتانیا، آمریکا، نیوزلند و کشورهای شمال اروپا اتخاذ شد(1).

هدف این مقاله توصیف جزییات در معماری مبتنی بر عملکرد کدهای ساختمان یا عملکرد مهندسین حریق نیست مگر اینکه گفته می شود که مهندسی حریق، طراحی خاص برای به حداقل رساندن عملکرد مورد نیاز را وظیفه دارد. برای کسانی که علاقمند هستند، اطلاعات جامع تر را در منابعی مانند راهنمای مهندسی به عملکرد مبتنی بر حفاظت از حریق(2) و راهنمای مهندسی بین المللی حریق(3) می توانند بیابند.

1-2- قوانین ایمنی و بهداشت کار:

قوانین ایمنی و بهداشت کار، مانند قوانین ساختمان نیز از جمله قوانین در سطح مناطق است، با این حال بر خلاف قوانین ساختمان، هماهنگ سازی در نظر گرفته شده در سطح قانون است. فعالیت های مختلف ایمنی و بهداشت کار و آیین نامه ها در مجموع به عنوان قوانین ایمنی و بهداشت کار در نظر گرفته می شوند، که به طور کلی با حوزه های قضایی دیگر که در آن وظایف ایمنی و بهداشت کار وجود داشته باشد، ارتباط دارد.

1-3 – وظایف ایمنی و بهداشت کار:

قوانین ایمنی و بهداشت کار از یک الگویی که در آن روابط بین کارفرما و کارگر وجود داشت به یک الگوی گسترده تر که شامل پیمانکاران، طراحان، تامین کنندگان و تولید کنندگان تغییر یافته است(4). سازه های طراحان تحت قوانین ایمنی و بهداشت کار که به عنوان محل کار استفاده می شوند، وظیفه ی از بین بردن یا به حداقل رساندن خطرات برای سلامت و ایمنی در محیط کار تا آنجایی که منطق عملی داشته باشد را دارد. در این بحث سه سوال کلیدی مطرح است:

آیا وظایف مهندسین حریق است یا وظایف صاحبان؟

چه نسبت از ساختمان هایی که مهندسی حریق شده اند، محل کار هستند؟

آیا طراحی عملکرد مورد نیاز کدهای ساختمان به معنای رها کردن وظایف ایمنی و بهداشت کار برای به حداقل رساندن خطر است؟

2- مهندسین حریق، طراح هستند

عقیده بر این است که گاهی اوقات با بیان اینکه مهندس حریق طراح ساختمان نیست، بناباین وظایف طراحان تحت قوانین ایمنی و بهداشت کار را ندارد. این عقیده مبتنی بر این عملکرد است که اسناد مهندسی حریق به طور مستقیم در مشخصات و نقشه مستند نیست، بلکه یک فرآیند الزامی است. طراحی ساختمان به وسیله ی معمار، مهندس سازه و دیگر خدمات مهندسی مستند شده است(مشخص شده و کشیده شده است) و با عناصر طراحی حریق ترکیب شده اند و هماهنگ با مهندسی حریق هستند. نوع فعالیت های انجام شده توسط مهندسی حریق را توسط این گزارش در نظر بگیرید. گزارشی از 22 مشاور مورد بررسی قرار گرفت و راه حل های فراوانی برای جایگزینی ذکر شد(5) . هر گزارش مسائل متعددی را در نظر میگیرد که بر اساس درصد بیان شده است. حجم نمونه کوچک است و در جغرافیا و زمان متمرکز شده است اما با این حال در نشان دادن هدف بسیار مفید است، که این ها فعالیت های طراحی است.

این بررسی نشان می دهد:

حذف یا کاهش سطح مقاومت در برابر آتش: 68%

افزایش فاصله سفر: 66%

حذف یا کاهش حجم دود اگزوز: 42%

حذف یا کاهش وسایل آب پاشی در ساختمان: 38%

—خروجی( کاهش عرض یا متراکم تر شدن عرض یا ارتفاع): 34 %

خروجی تخلیه ای که به هوای باز راه نداشته باشد: 32%

اصلاح قرقره ی شلنگ آتش: 28 %

سطح فاصله ی حذف آتش : 22%

این فعالیت ها به وضوح و به شدت تحت تاثیر طراحی ساختمان ها هستند و در نتیجه فعالیت های اولیه طراحی هستند.

3- بیشتر ساختمان های مهندسی حریق شده محل های کار هستند

محل های کار یک زیر مجموعه مشترک از ساختمان هایی استکه بر اساس آن مهندسی حریق انجام شده است. که در واقع آن ها اکثر این ساختمان ها می باشند. مجوز داده های ساختمان ها به منظور برآورد نسبتی از ساختمان هاست که محل های کار هستند، و در نتیجه آن ها تحت قوانین ایمنی و بهداشت کار تجزیه و تحلیل می شوند(6).

برای انواع ساختمان ها دو طبقه بندی اساسی وجود دارد: ساختمان ها ی مسکونی و غیر مسکونی. ساختمان های مسکونی دارای یک بخش هستند، در حالی که ساختمان های غیر مسکونی شامل سه بخش هستند که به شرح زیر است:

ساختمان های مسکونی

 ساختمان های غیر مسکونی:

ساختمان های تجاری

ساختمان های صنعتی

دیگر ساختمان های غیر مسکونی

این 4 بخش خود به 19 کلاس و 30 قسمت دیگر تقسیم می شوند.

به منظور برآورد نسبت طراحی مهندسی حریق که بحث آن این است که ساختمان یک محل کار است، دو فرض وجود دارد:

— یک فرض ساده گفته شده است که هیچ یک از ساختمان های مسکونی محل کار نیست و بر عکس تمام ساختمان های غیر مسکونی محل کار هستند. این فرض ممکن است درست باشد اما چند استثنا دارد که درست بودن این فرض را زیر سوال می برد.

— پیش فرض های ساده ی دیگری گفته شده است که ساختمان های مسکونی یک یا دو طبقه شامل طراحی مهندسی حریق است و ساختمان های چند طبقه( از سه یا بیشتر) شامل طراحی مهندسی حریق می شوند. و همه ی ساختمان های غیر مسکونی شامل طراحی مهندسی حریق می شود.

هدف این است که کمیتی که مربوط به ساختمان ها اعم از مسکونی( از جمله چندطبقه) و غیر مسکونی است را به دست آورد. که بر اساس این، برآورد ارزشی برای نسبت طراحی های مهندسی حریق که یک محیط کار شامل می شود را می توان مشخص کرد. از لحاظ سنجش دو حالت وجود دارد: تعداد مجوزهای ساخت و یا ارزش مجوز های ساخت.

4- رعایت قوانین ساختمان لزوما” به معنای رعایت قوانین ایمنی و بهداشت کار نیست

SFAIRP و ALARP4-1-

همان طور که در بخش های پیش گفته شد، مهندسی حریق تحت قوانین ایمنی و بهداشت کار وظایفی دارد و این قوانین در اکثر ساختمان هایی که بر اساس مهندسی حریق طراحی شده است اعمال می شود. بنابراین مهندسی حریق وظیفه دارد به اطمینان حاصل کردن از اینکه طراحی وی خطرات را حذف و یا به حداقل می رساند. برای تضمین امنیت مطلق این غیرممکن است و همچنین این یک وظیفه مطلق نیست. این دارای صلاحیت است تا آنجا که منطق عملی یا SFAIRP وجود داشته باشد. مهندسین بیشتر از مدت مشابه استفاده می کنند که به عنوان مقدار عددی از منطق عملی یا ALARP است. اولین نکته در مورد SFAIRP و ALARP این است که استفاده از مدت قانونی SFAIRP محتاطانه تر است. یکی دیگر از نقاط ظریف تر و مهم تر این است که درحالی که بسیاری بر این باورند که SFAIRP و ALARP معادل هم هستند از جمله HSE انگلستان(7)، رابینسون هشدار می دهد که آن ها شبیه هم نیستند(8).

منظور فقط معنای لغوی آن ها نیست. تفاوت های کلیدی وجود دارد، برای مثال در نمایش ALARP از “منطق عملی” خطرات در سه محدوده در نظر گرفته شده که شامل: غیر قابل قبول، قابل تحمل و به طور کلی قابل قبول. در محدوده قابل تحمل یک مهندس باید اقدامات ایمنی تدریجی در نظر گرفته و آزمون “ناخالص نامتناسب” اعمال کند، به این معنی که آن ها هر معیاری را طوری اتخاذ می کنند که : 1- هزینه های اندازه گیری ریسک از شدیدا” نامتناسب به بهینه تغییر یابد. یا 2- احتمال خطر ابتلا به یک سطح گسترده قابل قبول کاهش یابد.

در نمایش SFAIRP از “منطق عملی” چیزی به عنوان یک خطر گسترده قابل قبول وجود ندارد. آزمون ” ناخالص نامتناسب ” نیز استفاده می شود. اما این ملاک بروز خطر هدف را مشخص نمی کند. علاوه بر این، تحت SFAIRP خطری که به عنوان منطق عملی تست شده به جای حفاظت تلقی شود، وجود ندارد. همچنین در SFAIRP صاحبان باید سرپرستی مرتب سازی و توالی اقدامات حیاتی بالقوه را اتخاذ کنند. سلسله مراتب کنترل شده با جزییات بیشتر در بخش های زیر بحث شده است. این امکان وجود دارد که اقدامات ایمنی که تحت نمایش های SFAIRP و ALARP از “منطق عملی” است. اما این امر الزامی نیست.

4-2- معمای این مساله:

قطعا” برای مهندسی حریق این کافی نیست که فرض کنیم که دستیابی به  انطباق قوانین ساختمان به معنای نادیده گرفتن وظایفشان تحت قوانین ایمنی و بهداشت کار است، چون: 1- قوانین ساختمان برتر از قوانین ایمنی و بهداشت کار نیست. 2- و در حالی که اصل هزینه ها و منافع ذاتی در قوانین ساختمان می باشد، جزء قاعده کلی تست “ناخالص و نامتناسب” نیست. قوانین ساختمان مبتنی بر هدف است و همچنین گاهی اوقات به عنوان مبتنی بر خطر هم اشاره شده است، مهندسی حریق تحت قوانین ساختمان تقریبا” در همه ی موارد محرک هزینه است.البته ابن لزوما چیز بدی نیست.

قوانین ایمنی و بهداشت کار مبتنی بر احتیاط است(9). واضح است که یک طراح تا آنجا که منطق عملی است وظیفه حذف و یا به حداقل رساندن خطرات را دارد. قوانین ایمنی و بهداشت کار نیاز به یک طراح برای شروع در بالاترین سطح ممکن را دارد. اگرچه هزینه ها در تعیین آنچه که منطق عملی است، مربوط است: 1- اما باید آخر در نظر گرفته شود، و 2- فرض واضح این است که ایمنی مقدم بر هزینه است(10).

5- چگونگی رعایت ایمنی و بهداشت کار به وسیله ی مهندسین حریق

5-1- سلسله مراتب کنترل:

طراح مهندسی حریق برای شروع در بالاترین سطح از حفاظت یعنی حذف خطر وظیفه دارد. در جایی که منطق عملی برای حذف خطر وجود ندارد، که اغلب به عنوان موردی در ایمنی حریق است، سلسله مراتب کنترل باید دنبال شود. در هر سطح مسائل مرتبط باید در نظر گفته شود. سلسله مراتب کنترل در شکل شماره 1 نشان داده شده است.

بهتر است هنگام اجرا تمام توان خود را به کار بست تا از سطوح بالایی کار را آغاز کرد و به پایان رساند.

همان طور که قبلا ذکر شد حذف خطر حریق در اغلب موارد ساختمان عملی نخواهد بود، اگرچه باید نشان داده و مستند شود. از لحاظ به حداقل رساندن کنترل  موارد زیر را می توان ذکر کرد.

جایگزینی: مواد با خطر آتش سوزی کمتر

جداسازی: جدایی آتش منفعل

کنترل مهندسی: آب پاش خودکار آتش، مدیریت خطر دود و…

کنترل اداری: سیاست های مدیریت در استفاده

استراتژی ایمنی حریق با تکیه بر تجهیزات حفاظت فردی به عنوان بالاترین سطح

5-2- مسائل مرتبط:

یک طراح مهندسی حریق موظف است به انجام هر کاری که در زمان خاص منطقی، قادر به انجام آن باشد. با در نظر گرفتن تمام امور مربوطه ای که موارد زیر را شامل می  شود:

احتمال خطر یا ریسک اتفاق افتاده

درجه آسیبی که ممکن است نتیجه ای از خطر یا ریسک باشد

آنچه که شخص باید بداند یا الزام منطقی که باید بداند، در مورد:

• خطر یا ریسک
• راه های حذف یا کم کردن ریسک

دردسترس بودن یا مناسب بودن راهی برای از بین بردن یا کم کردن خطر

پس از ارزیابی میزان خطر و راه های موجود حذف و یا به حداقل رساندن خطر، هزینه های مرتبط با راه های موجود برای حذف یا به حداقل رساندن خطر، از جمله این که هزینه برای خطر به شدت نا متناسب است.

5-3- در عمل چه اتفاقی می افتد:

نمونه هایی از راه حل های مشترک مهندسی حریق را دوباره در نظر بگیرید:

افزایش فاصله سفر

حذف و یا کاهش دود اگزوز

حذف و یا کاهش دستگاه های آب پاش

خروجی( کاهش عرض یا تراکم عرض یا طول)

عدم وجود راه از تخلیه به یک فضای باز

اصلاح قرقره شلنگ حریق

سطح فاصله حذف حریق

مهندس حریق موظف به طی کردن سراسر سلسله مراتب کنترل است. شروع در بالاترین سطح ممکن از احتیاط، باید همه ی امور مربوطه را در نظر گرفت، تمام تهدیدهای ممکن و تمام احتیاط های لازم را در نظر گرفت. آن ها فقط می توانند اقدامات حیاتی را در نظر نگیرند که اثباط شده است که سطح حفاظت از آن ها منطق عملی ندارد، هزینه آخرین راه حل است.

6- نتیجه گیری

مهندسی ایمنی حریق یک حرفه ی مهم است. آن ها به ایمن نگه داشتن ساختمان ها اعم از مسکونی و غیر مسکونی از حریق های مخرب کمک زیادی می کنند. به عنوان تکامل فرهنگ ایمنی، قوانین ایمنی و بهداشت کار گسترده تر از یک رابطه بین کارگر و کارفرما شده است. مهندسین حریق آن دسته از طراحانی هستند که تاثیر مستقیم روی اقدامات ایمنی دارند. بیشتر ساختمان هایی که بر اساس آن، مهندسی حریق انجام شده است، محل های کار می باشند. بنابراین مهندسین حریق در چنین مواردی وظایف دوگانه دارند. بر اساس قوانین ساختمان، مهندسین حریق باید برای به حداقل رساندن کدهای عملکردی مورد نیاز ساختمان طراحی کنند. در این روش حتی با اتخاذ پر هزینه ترین روش موثر، منافع اقتصادی ایجاد می شود. این لزوما چیز بدی نیست جز اینکه غافل شدن از این است که مهندسین حریق تحت قوانین ایمنی و بهداشت کار به اتخاذ بالاترین سطح ممکن از اقدامات احتیاطی وظیفه دارند. تست “منطق عملی” باید سلسله مراتب کنترل را دنبال کرده و تمام امور مربوطه را در نظر بگیرد، که آخرین آن ها هزینه است. مهندسین حریق که وظایف ایمنی و بهداشت کار را به طور عمد یا سهوا” رها می کنند به عنوان غفلت تلقی می شود. فرهنگ ایمنی و عملکرد مهندسی حریق باید بیشتر تغییر کند. این تغییرات برای بسیاری از کارها غیر عملی به نظر خواهد رسید، اما آن یک قانون است. این مقاله می تواند به عنوان راهنمایی برای کارهای آینده در زمینه مدیریت و قانون گذاری ایمنی حریق برای ساختمان ها در نظر گرفته شود.

نویسندگان:‌ 1.محمد مهدی سیفی ، 2.میلاد احمدی مرزاله

دانشجوی کارشناسی مهندسی صنایع(گرایش ایمنی)، دانشکده سلامت، ایمنی و محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی،

دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت ها، دانشگاه علوم پزشکی شیراز

* نویسنده مسئول: دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت سلامت، ایمنی و محیط زیست(HSE)، دانشکده سلامت، ایمنی و محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

منابع:

• Hurley MJ, Rosenbaum Performance-based design. In: Dinenno PJ et al., editors. SFPE handbook of fire protection engineering. 4th ed. Quincy MA: National Fire Protection Association; 2008. P. 3-440–5.
• SFPE engineering guide to performance-based fire protection. Quincy MA: National Fire Protection Association; 2006.
• International fire engineering guidelines. Australian Building Codes Board; 2005.
• Safe Work Australia. Guide to the Model Work Health and Safety Act ISBN 978-0-642-78409-4, 2012.
• Manly, I. The future of human endeavor and intervention during emergencies. In: Proceedings Fire Australia Conference 2008.
• Building approvals, Australia – catalogue No. 8731.0. Australian Bureau of Statistics. Available from: www.abs.gov.au, 2014 [retrieved April 7, 2014].
• Reducing risks, protecting people. HSE’s decision-making process. Health and Safety Executive; 2001.
• Engineers Media. Near enough is not safe enough. Engineers Australia Magazine (January 2014), 2014.
• Robinson, R., Francis, G., Hurley, P. Risk & reliability – engineering due Diligence 9th ed., 2014 [2014 update].
• Safe Work Australia. How to determine what is reasonably practicable to meet a health and safety duty. ISBN 978-1-74361-065-7; 2013.