حلقه گم شده ایمنی؛ سیستم تشخیص و اعلام آتش سوزی

Fire Detection & Alarm System

چندین سال است صنعت اعلام حریق کشور دستخوش تحویل چشمگیری شده است. این تحول مرهون نگرش جدید متولیان ایمنی شهری در سطوح مدیریتی می باشد. با ظهور این رویکرد جدید توجه بسیاری از فعالان این صنعت و حتی سایر فعالان اقتصادی مرتبط با ساختمان به صورت ویژه معطوف سیستم های تشخیص و اعلام آتش سوزی شده است. به طوریکه در حال حاضر بالغ بر 1600 محصول از 70 کمپانی تولید کننده خارجی و داخلی در فهرست تجهیزات مورد تایید نهادهای متولی ایمنی قرار گرفته اند و دهها شرکت دیگر در صف اضافه شدن به این فهرست ها منتظر ممیزی های مربوطه هستند.

همانطور که کارشناسان ایمنی حریق می دانند 2 استاندارد BS EN54-1 و NFPA72 که هر 2 جزء مقررات بین المللی در اقلیم های متفاوت هستند در حوزه طراحی سیستم های اعلام حریق در کشورمان مورد استفاده قرار می گیرند.
تجهیزات تشخیص و اعلام آتش سوزی نیز به فراخور حوزه جغرافیایی تولید کننده از استانداردهای فوق و سایر کدهای تکمیلی تبعیت می کنند و سازندگان محصولات خود را براساس این استانداردها تولید و به بازار عرضه می کنند.
با مروری فهرست وار در وندر لیست سازمان های متولی ایمنی متوجه خواهید شد که سبد کالایی اعلام حریق کشورمان بسیار پر و پیمان است و مشتریان حق انتخاب بسیار زیادی در این حوزه دارند.
در زمینه طراحی و محاسبات و ارائه جزئیات فنی در جانمایی و انتخاب تجهیزات نیز آن طور که به نظر می رسد کمبودی نداریم. با یک جستجوی ساده در خصوص شرکت های مشاوره ایمنی با رویکرد سیستم های تشخیص آتش در شهر تهران به لیستی مشتمل بر بیش از 100 شرکت مشاور تایید صلاحیت شده توسط متولی ایمنی شهری دست خواهید یافت. علاوه بر این شرکت ها صدها شرکت دیگر وجود دارند که در این حوزه فعال هستند.
طبق آمار غیررسمی بالغ بر 95% سیستم های تشخیص و اعلام آتش سوزی نصب شده در شهرهای بزرگ فاقد کارایی لازم هستند و چه بسا بسیاری از آنها توسط مالکین ساختمان های خصوصی و متولیان سایر ساختمان ها خاموش شده اند.
با چند تماس ساده و جستجو در بین شرکت های تامین کننده قطعات اعلام حریق می توان یک برآورد مالی از سیستم نصب شده در هر یک از ساختمان های سطح شهر بدست آورد. به این برآورد باید هزینه طراحی و نصب سیستم را هم اضافه نمود. حاصل جمع بدست آمده بسته به وسعت و کاربری ساختمان از چند میلیون تا چند ده میلیون وچه بسا بیشتر از آن برای مجتمع بزرگ می باشد.

پس حلقه مفقوده کجاست؟ چرا با وجود کالای مورد تایید، مشاور و طراح مورد تایید و صرف هزینه گزاف بسیاری از سیستم های کشف و اعلام حریق ناکارامد هستند؟

با بررسی و تحقیقات میدانی از صاحبان پروژه ها، شرکت های مشاور و طراح، تأمین کنندگان کالا و کارشناسان آتش نشانی موارد ذیل در پاسخ به حلقه مفقوده به دست آمده است:
1- فرهنگ ایمنی در بین مصرف کنندگان وجود ندارند.
2- تجهیزات مورد استفاده متناسب با کاربری ساختمان ها و سطح سواد و دانش بهره برداران نیستند.
3- عملکرد سیستم های هشدار حریق در بسیاری از موارد کاذب بوده و در عمل حریق واقعی باعث به صدا درآمدن زنگ آتش نشانی نمی شود.
4- بهره برداری از سیستم های ایمنی نیازمند صرف هزینه جانبی می باشد که مالکین ساختمان ها تمایلی به پرداخت آن ندارند.
5- شرکت های ارائه دهنده خدمات پشتیبانی از سیستم فاقد مهارت یا تعهد کافی هستند.
6- سایر موضوعات که در بررسی میدانی به دست آمده اند ولی تعداد نمونه ها مرتبط با آنها کم تر از موراد فوق می باشد مانند تغییر کاربری ساختمان ها یا تأمین نشدن قطعات یدکی مورد نیاز.

در ذیل به شرح هریک از موارد 5 گانه فوق می پردازیم.

1-عدم وجود فرهنگ لازم در بین مالکین ساختمان ها در خصوص بهرهبرداری از سیستم های ایمنی حریق

باید پذیرفت که از نظر بسیاری از ما سیستم های ایمنی حریق لوازم زایدی هستند که جز سروصدای عذاب آور کار دیگری انجام نمی دهند. شاید این نگرش به دلیل ملموس نبودن کارایی صحیح تجهیزات می باشد. اگر هر یک از ما تجربه ناخوشایند آتش سوزی در منزل یا محل کار خود را داشته باشیم قطعاً این نگرش منفی در ما وجود نخواهد داشت. از نگاه دیگر شاید ما حوصله آموزش و آشنایی از کاربرد این تجهیزات را نداشته باشیم و یا شاید ترجیح می دهیم به جای پرداخت هزینه بابت استقرار تجهیزات کشف و هشدار حریق هزینه مربوطه را صرف سایر تجهیزات مانند دوربین مداربسته یا درزگیر اماکن نماییم.

2- متناسب نبودن تجهیزات با کاربری اماکن و سطح سواد بهره برداران

بسیاری از تجهیزات نصب شده و اعلام حریق در ساختمان ها دارای عملکردهای پیچیده (رمزهای دسترسی جهت قطع آژیر و ریست سیستم)- صفحه نمایشگر به زبان انگلیسی و دکمه ها و کلیدهای متعدد هستند که برای کاربران آموزش ندیده یا آموزش دیده ولی فاقد صلاحیت کافی استفاده از آنها خیلی دشوار به نظر می رسد.
سناریوی حریق و تخلیه ساختمان در زمان آتش سوزی برای بهره برداری روشن و واضح نیست و متولی آموزش دیده حرفه ای برای استفاده از سیستم های حریق در اکثر ساختمان ها وجود ندارد.
شاید استفاده از تجهیزات با طرز استفاده بسیار ساده، نقشه های گرافیکی از محل استقرار و پوشش تجهیزات، دستورالعمل های بهربرداری به بیان ساده و موجز و آموزش های دوره ای حتی از طریق انیمیشن های تلویزیونی تا حدودی به رفع این مشکل کمک نماید.
نکته بعد اینکه امکانات سیستم با در نظر گرفتن حداقل های مورد نظر استاندارد باید متناسب با وسعت و کاربری ساختمان و سطح دانش و سواد بهره برداران توسط خریدار یا مشاور در نظر گرفته شود.
به عنوان مثال در یک ساختمان مسکونی کوچک نصب کنترل پنل متعارف با روش استفاده ساده و کلید مکانیکی به جای رمز دسترسی خیلی به رفع این مشکل کمک نماید یا تهیه یک ویدئو جهت استفاده از سیستم و ارسال آن به گوشی موبایل ساکنین ساختمان بهره برداری از سیستم را برای آنها ساده تر نماید.

3-اعلام هشدار غیرواقعی سیستم های اعلام حریق، اعتماد مصرف کنندگان به این تجهیزات را کم کرده است.

مشکل کجاست؟ چرا باید یک سیستم دقیق با طراحی استاندارد آلارم کاذب داشته باشد؟
بررسی های به عمل آمده نشان می دهد قریب به اتفاق اعلام حریق های کاذب به دلیل فشار دادن بی مورد شاسی دستی اعلام حریق یا فعال شدن نادرست دتکتورهای دود می باشد. در مورد شاسی های دستی می توان با استفاده از محافظ- قاب و قفل ایمنی تا حدود زیادی از شیطنت های بی مورد در فعال سازی آنها جلوگیری کرد.
در مورد دتکتورهای دود غالباً دود اسفند- روغن سوخته- اسپری های هوای فشرده- دود سیگار و قلیان باعث فعال شدن دتکتور می شود.
این ما هستیم که با عدم توجه به استقرار سیستم اعلام حریق در ساختمان اقدام به تولید دود می کنیم و این مسئله با آموزش به تک تک افراد تا حدود بسیار زیادی حل شدنی است.

4- بهره برداری از سیستم های ایمنی حریق نیازمند صرف هزینه است.

اگر مالکین ساختمان های خصوصی یا نهادهای متولی ساختمان های عمومی بپذیرند که تهیه یک سیستم ایمنی هزینه بسیار زیادی برای آنها در بر داشته و این هزینه در برابر پرداخت هزینه جزئی جهت سرویس و نگهداری ماهانه از این سیستم ها بسیار ناچیز است شاید دیگر مقاومتی در برابر پرداخت هزینه بابت سرویس های دوره ای نکنند.
با یک محاسبه سرانگشتی پی خواهیم برد که هزینه انجام شده بابت استقرار تجهیزات معادل هزینه سرویس دوره ای ماهانه به مدت حدود 5 سال می باشد.
یعنی اگر 5 سال یا 60 ماه از سیستم نگهداری صحیح شود معادل با هزیه اولیه استقرار سیستم می باشد. این به چه معناست؟ در عمل به این معنا است که اگر از تجهیزات به روش صحیح نگهداری نشود در عرض چند ماه قطعات اعلام حریق تبدیل به لوازمی بی استفاده و زاید و تزیینی خواهند شد. حال آنکه با پرداخت هزینه جزئی می توان به مدت 5 تا 10 سال آنها را در حالت آماده به کار با بالاترین کارایی نگه داری کرد بدون اینکه نیاز به پرداخت هزینه جهت تعویض قطعات اساسی نماییم.

5- عدم مهارت و تعهد شرکت های ارائه دهنده خدمات پس از فروش در سرویس و نگهداری.

این مورد را باید به دو قسمت تقسیم که هریک از آنها قابل تأمل است.
5-1- باید بپذیریم که بسیاری از شرکت های فروشنده لوازم اعلام حریق فاقد حداقل مهارت های فنی بابت ارائه خدمات پس از فروش هستند و بسیاری از آنها حتی با نحوه کارکرد صحیح و نگهداری از تجهیزات فروخته شده خود هم آشنا نیستند.
در واقع آنها فقط فروشنده هستند و توانایی فنی ارائه خدمات پس از فروش ندارند. در این خصوص سازمان های متولی امر ایمنی می توانند بابت کادر فنی شرکت ها ممیزی دیگری انجام دهند یا خود خریداران با پرسیدن چند سوال ساده ولی فنی از کفایت فروشنده اطمینان حاصل نمایند.
5-2- شرکت های مجری و خدماتی که اقدام به سرویس های دوره ای سیستم های اعلام حریق می نمایند به صورت دقیق و برابر چک لیست سازندگان قطعات ، آنها را تست و کنترل نمی کنند.
تهیه چک لیست مدون برای تست هر یک از قطعات-آموزش تکنیسین های شرکت ها – تعهد و رعایت اصول اخلاق حرفه ای فروشندگان کالا و خدمات و مانور حریق توسط مالکین ساختمان ها می تواند جلوی بسیاری از حوادث ناشی از عملکرد نادرست یا سرویس و نگهداری ناصحیح قطعات را گرفته و در نهایت باعث آماده به کار ماندن سیستم شود.

نتیجه گیری

باتوجه به اوضاع اقتصادی موجود در کشور و هزینه های بالا بابت استقرار سیستم های ایمنی حریق در ساختمان ها با رعایت چند مورد ساده و فرهنگ سازی می توان از هزینه های انجام شده به نحو احسن استفاده نمود.
باید پذیرفت که سیستم های ایمنی حریق جزء لوازم لوکس ساختمان نیستند. آنها در ساختمان نصب شده اند تا در روز مبادا برای حفظ جان و مال انسانها کمک کنند و برای نیل به این مهم بهره برداران در جایگاه نخست موظف هستند پولی که بابت این کار پرداخت کرده اند را با آماده به کار نگه داشتن سیستم ها احیاء نمایند. در غیر این صورت هزینه انجام شده برباد خواهد رفت و روز به روز بی اعتمادی بهره برداران به سیستم های کشف و اعلام حریق بیشتر خواهد شد.
در این راستا باید از مشارکت سایر نهادها مانند شرکت های بیمه، سازمان های آتش نشانی ، صدا و سیما و مطبوعات بهره گرفت. شاید با پخش چند ویدئوی کوتاه به صورت پیوسته از طریق صدا و سیما و فرهنگ سازی ایمنی، هزینه های سنگین انجام شده به بار نشیند و دیگر این تجهیزات برای خریداران ناآشنا نباشند.

سخن آخر
لازم نیست هزینه گزافی بابت خرید و نصب سیستم ایمنی حریق در ساختمان خود بپردازید. بخشی از این هزینه را در قالب مطالعه و استفاده از تجربیات افرادی که آتش سوزی را در منزل یا محل کار خود لمس کرده اند بپردازید. بابت این کار چند دقیقه وقت صرف کنید آنگاه خواهید دید هرچه بابت ایمنی خرج کنید هزینه بیهوده نکرده اید.
و در نهایت همانگونه از یک پزشک بابت سلامتی- از یک وکیل بابت امور حقوقی یا یک مشاور تحصیلی مشاوره می گیرید، از یک مشاور ایمنی متعهد و با تجربه بابت امور ایمنی ساختمان خود بهره بگیرید.